جمره عقبهيکي از جمرات سه گانه جمره عقبه مي باشد. ۱ - بيان جَمْرَه عَقَبهنزديکترين جمره به مکه جمره عقبه مي باشد. ۲ - توضيح مکاني جمره عقبهاز جمرات سه گانه است که در منتهى اليه سرزمين منی به سمت مکه قرار دارد. جمره عقبه در سينه کوه قرار داشت و رمی آن در همان طرفِ پيدا انجام مى‌گرفت. ۳ - توضيح تاريخي جمره عقبهدر سال ۱۳۷۶ هجرى قمرى کوه تخريب و اطراف جمره فضاى باز شد [۱]
آثار اسلامى مکه و مدينه، ص۱۳۶- ۱۳۷.
و در آخرين تغييرات در سال ۱۴۲۵ هجرى قمرى به صورت ديوارى به طول ۲۵ متر و عرض يک متر ساخته شده است.۴ - نامهاي ديگر جمره عقبهاز جمره عقبه به «جمره قصوی»، «جمره کبری»،«جمره عظمی»، «جمره اخیره»،«جمره علیا» [۶]
الإقتصاد، ص۳۰۶.
و «جمره ثالثه»نيز تعبير شده است.۵ - کاربرد جمره عقبه در فقهاز آن در باب حج سخن به ميان آمده است. ۶ - احکام جمره عقبهرمی جمره عقبه نخستين عمل واجب براى حاجی در روز عید قربان است. امام خمینی معتقد است «به احتیاط واجب باید در منی اول رمی جمره کند و بعد از آن ذبح کند و بعد تقصیر یا حلق.» و «اگر برخلاف این ترتیب عمل کند؛ پس اگر از روی غفلت و سهو بوده اعاده لازم نیست، و اگر از روی جهل به مساله بوده بعید نیست که اعاده نخواهد و احتیاط به اعاده است، و اگر از روی علم و عمد بوده در صورت امکان احتیاط را ترک نکند.» همچنين رمى آن در روزهاى يازدهم و دوازدهم ذیحجه و نيز سيزدهم در صورتى که شب سيزدهم در منا بماند، پس از رمى دو جمره اولی و وسطي واجب است. «ولی اگر عمداً همه آن را ترک کند به حج او ضرر نمی‌رساند و صحیح است، گرچه در صورت عمد معصیت‌کار است.» ۶.۱ - وقت رمی«وقت رمی (روز عید) از طلوع آفتاب روز عید تا غروب آن روز است. و اگر فراموش کرد تا روز سیزدهم جایز است و اگر تا بعد از سیزدهم یادش نیامد احتیاط (واجب) رمی کردن در سال آینده است ولو اینکه نایب بگیرد.» البته «کسانی که عذر دارند از اینکه روز رَمْی کنند، می‌توانند شب (عید) عمل کنند، هر وقت شب که باشد.» و در رمی جمرات «وقت رمی از طلوع آفتاب تا غروب است، پس اختیاراً در شب جایز نیست و اگر دارای عذری مثل خوف و مرض یا علتی باشد و یا چوپان باشد، در شب (قبل از) آن روز یا شب بعدی جایز است.» [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۸۳، کتاب الحج، القول فی رمی الجمار الثلاث، مسالة ۳.
۶.۲ - شرایط آنچه با آن رمی میشودو در ریگ با آن رمی می‌شود «معتبر است که عنوان «حصی» صدق کند پس با ماسه و با سنگ درشت و خزف و مانند این‌ها جایز نیست. و در این سنگ‌ها شرط است که از حرم باشند، بنابراین سنگی که از خارج حرم است کافی نیست. و اینکه بکر باشند که ولو در سال‌های قبل با آن‌ها رمی نکرده باشند، و اینکه مباح باشند؛ بنابراین با سنگ غصبی و سنگی که دیگری آن را حیازت کرده بدون اذن او جایز نیست. و مستحب است که از مشعر باشند.» ۶.۳ - واجبات رمیدر رمی جمرات چند چیز واجب است: اول: نیّت خالص برای خدای متعال مانند بقیه عبادات، دوم: افکندن آن‌ها است به‌طوری که رمی (انداختن) نامیده شود، بنابراین اگر با دستش آن‌ها را روی جمره قرار دهد کفایت نمی‌کند. سوم: اینکه‌انداختن با دست باشد، پس اگر با پا بیندازد کافی نیست، و احتیاط (مستحب) آن است که با وسیله‌ای پرتاب نشود مانند «فلاخن» اگرچه بعید نیست که جایز باشد. چهارم: رسیدن سنگ‌ها به جمره، پس سنگ‌هایی که به جمرات نرسد حساب نمی‌شود. پنجم: رسیدن آن به جمره به‌واسطه پرتاب او باشد، بنابراین اگر‌انداختن ناقص باشد (که به جمره نمی‌رسد) و حرکت دیگری از حیوان یا انسان آن را کامل کند (و موجب رسیدن آن سنگ به جمره شود) کفایت نمی‌کند، ولی اگر رمی کند و به سنگی یا مانند آن بخورد (کمانه کند) و از آنجا بلند شود و به جمره بخورد صحیح است. ششم: آنکه شماره‌اش هفت (سنگ) باشد. هفتم: آنکه سنگ‌ها دنبال یکدیگر باشند، پس اگر یک‌دفعه آن‌ها را بزند یک سنگ حساب می‌شود، ولو اینکه پی‌درپی به جمره بخورند، چنان که اگر آن‌ها را پی‌درپی بزند اگرچه یک‌دفعه برسند صحیح است. ۶.۴ - وجوب رعایت ترتیب در رمی جمراترعایت « ترتیب (در رمی جمرات) واجب است به اینکه از جمره اول شروع کند، سپس جمره وسطی و پس از آن جمره عقبه، پس اگر مخالف این ترتیب عمل کند ولو اینکه از روی عمد نباشد، اعاده آن به‌طوری که ترتیب حاصل شود واجب است»؛ [۱۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۸۳، کتاب الحج، القول فی رمی الجمار الثلاث، مسالة ۴.
بنابراین «مثلاً اگر اول به جمره وسطی‌انداخت و بعد به جمره اولی، کفایت می‌کند که جمره وسطی را دوباره به جا آورد و بعد جمره عقبه را و اعاده جمره اولی لازم نیست.» و «اگر کسی چهار سنگ به جمره اولی بیندازد و آن را رها کند و مشغول جمره بعدی بشود کافی است، و لازم نیست تمام هفت سنگ مقدم باشد؛ پس می‌تواند چهار سنگ به جمره اولی بزند و بعد چهار سنگ به جمره وسطی و بعد مشغول جمره عقبه شود و به هر ترتیب می‌خواهد هفت سنگ جمره عقبه و سه سنگ آن دو تای دیگری را بیندازد، لکن احتیاط واجب از برای کسی که از روی علم و عمد این کار را کرده است اعاده است.» ۶.۵ - فراموشی رمیو «اگر رمی یک روز را فراموش کند، باید روز دیگر آن را قضا نماید و اگر دو روز را فراموش کرد، باید در روز سوم هر دو را قضا نماید و همچنین است اگر عمداً رمی را ترک نماید. و واجب است قضا را بر ادا مقدم دارد و آن را که جلوتر قضا شده مقدم دارد، پس اگر رمی روز عید و بعد آن را ترک نماید روز دوازدهم اول وظیفه رمی روز عید را به جا می‌آورد، سپس وظیفه روز یازدهم و پس از آن روز دوازدهم را. و خلاصه اینکه: ترتیب به همان‌گونه که در ادا معتبر است، در قضا - چه در تمام جمرات و چه در بعض آن‌ها - معتبر است، بنابراین اگر بعضی‌ها را - مثلاً مانند جمره اول - ترک کرده باشد و در روز دیگر متوجه شود، باید اول وظیفه روز قبل را به ترتیب انجام دهد، سپس وظیفه همان روز را بیاورد، بلکه احتیاط (واجب) آن است که در جایی که تمام جمره‌ها را یا بعضی از آن‌ها را با چهار سنگ رمی نماید و در روز دیگر یادش بیاید، قضا را بر ادا مقدم بدارد و آن را که جلوتر قضا شده بر غیر آن مقدّم دارد.» [۲۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۸۳، کتاب الحج، القول فی رمی الجمار الثلاث، مسالة ۶.
۷ - پانويس۸ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، جلد۳، صفحه ۱۰۴. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |